ปราสาทนาคพัน แผนผังแห่งสระอโนดาต
ปราสาทนาคพันถูกสร้างบนสระน้ำขนาดใหญ่ที่ถูกวางแผนผังตามรูปจำลองของสระอนวตัปตาหรือสระอโนดาต ซึ่งเป็นสระศักดิ์สิทธิ์ที่ตั้งอยู่บนยอดเขาหิมาลัย ที่เชื่อกันว่าสระอโนดาตนี้ตั้งอยู่บนยอดบนสุดของจักรวาลซึ่งตามความเชื่อของคติจักรวาล พราหมณ์-พุทธ สระนี้ถือเป็น ต้นน้ำ ของปัญจมหานทีทั้ง 5 สาย คือ คงคา ยมุนา อจิรวดี มหีและสรภู (บางบันทึกระบุว่า 4 สาย) ซึ่งเป็นต้นชีวิตไหลหล่อเลี้ยงมวลมนุษย์และเหล่าสรรพสัตว์ทั้งหมดซึ่งเชื่อกันว่าน้ำในสระอโนดาตจะไม่มีวันเหือดแห้งไปตราบใดที่ยังไม่ถึงวาระสุดท้ายแห่งกัลป์
ปราสาทนาคพัน ไม่ได้มีความสำคัญในเชิงสัญลักษณ์ของสระทิพย์ในภูมิมนุษย์เท่านั้น หากแต่ในโลกแห่งความเป็นจริง ชาวเขมรยุคบายนได้อาศัยปราสาทแห่งนี้เป็น "อโรคยาศาล"หรือโรงพยาบาลที่เป็นสถานที่พักฟื้น ปรุงยาและส่งยาออกไปทั่วอาณาจักรของพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 ซึ่งน้ำที่ไหลออกมาตามสระน้ำทั้ง 4 ทิศแห่งปราสาทนาคพันชาวเขมรยุคบายนถือเป็น "น้ำศักดิ์สิทธิ์" ที่ใช้รักษาโรคตาม "ธาตุ" ของผู้ป่วยโดยน้ำที่ไหลออกทางทิศเหนือใช้รักษาผู้ป่วยธาตุน้ำ น้ำที่ไหลออกทางทิศใต้ใช้รักษาผู้ป่วยธาตุไฟ น้ำที่ไหลออกทางทิศตะวันออกใช้รักษาผู้ป่วยธาตุลม และน้ำที่ไหลออกทางทิศตะวันตกใช้รักษาผู้ป่วยธาตุดิน
|