ลีลาวาทะสมเด็จโตฯ

AUD

เนื้อเรื่องตอนที่ 11
- เทศน์แบบรับจ้าง
- ศรัทธาหัวเต่า
- นิมนต์แบบกำกวม
- วิญญาณนักเทศน์

๐ เทศน์แบบรับจ้าง

มีหญิงหม้ายคนหนึ่ง อยูตำบลบ้านช่างหล่อ ฝั่งธนบุรี ได้นิมนต์เจ้าประคุณสมเด็จฯ ไปเทศน์ที่บ้าน ก่อนจะขึ้นเทศน์หญิงนั้นได้เอาเงินมาติดกัณฑ์เทศน์ 100 บาท พร้อมกับกราบเรียนว่า "ขอให้พระเดชพระคุณเทศน์ให้เพราะๆ สักหน่อยน่ะ เจ้าคะ วันนี้ ดิฉันมีศรัทธาติดกัณฑ์เทศน์พิเศษ 100 บาทเลย"

พอได้เวลา เจ้าประคุณสมเด็จฯ ก็ขึ้นธรรมาสน์ ให้ศีล บอกศักราชตั้งนะโมแล้วว่า "พุทธัง...ธัมมัง...สังฆัง..." ลงเอวัง ก็มีด้วยประการฉะนี้ ต่อด้วยยถาสัพพี แล้วลงจากธรรมาสน์หลับวัดไป หญิงคนนั้นขัดเคืองมาก แต่ไม่รู้จะทำอย่างไร ได้แต่นึกในใจว่า "เทศน์อะไรฟังไม่รู้เรื่องรู้ราว เสียแรงติดกัณฑ์เทศน์ตั้ง 100 บาท"

ครั้นวันรุ่งขึ้น เจ้าประคุณสมเด็จฯ ได้ไปเทศน์ที่บ้านนั้นอีกโดยที่เขามิได้นิมนต์ ก่อนเทศน์ท่านได้บอกหญิงนั้นว่า "เมื่อวานนี้ฉันรับจ้างเทศน์จ้ะ วันนี้ ฉันจะมาให้ธรรมเป็นทานนะจ๊ะ" แล้วท่านก็เทศน์ต่อไปจนจบ ว่าวันนั้นท่านเทศน์แจ่มแจ้งไพเราะจับใจคนฟังมาก

..............................................................

๐ ศรัทธาหัวเต่า

เรื่องเทศน์เป็นของคู่กันมากับพระพุทธศาสนา โดยเฉพาะการเทศน์ "มหาชาติ" คือการเทศน์เรื่องพระเวสสันดร ที่เป็นชาติสุดท้าย ก่อนเกิดมาเป็นพระพุทธเจ้า พระสงฆ์ที่เทศน์เรื่องมหาชาติได้ดีมีไม่กี่รูป โดยเฉพาะการเทศน์ทำนองที่เรียกว่า แหล่นอก แหล่ใน เจ้าประคุณสมเด็จฯ ก็เป็นรูปหนึ่งที่มีความเชี่ยวชาญในการเทศน์มหาชาติเป็นอย่างดี อย่างที่เคยแสดงถวายหน้าพระที่นั่ง สมัยรัชกาลที่ 4 ด้วยกัณฑ์กุมารมาแล้ว ปรากฏว่าทรงโปรดนัก

มีคหบดีคนหนึ่ง บ้านอยู่อำเภออัมพวา จังหวัดสมุทรสงคราม จัดให้มีการเทศน์มัทรีที่บ้าน จึงหานิมนต์พระไปเทศน์ เข้าไปหาเจ้าประคุณสมเด็จฯ ขอให้ท่านนิมนต์พระเทศน์ให้องค์หนึ่ง โดยไม่ทราบว่าเจ้าประคุณสมเด็จฯ ก็เทศน์กัณฑ์มัทรีได้

ครั้นถึงวันกำหนดท่านก็ไปเสียเอง ไม่ได้นิมนต์พระองค์อื่นไปให้ตามที่เจ้าภาพตั้งใจ ฝ่ายเจ้าภาพก็คิดว่าท่านเป็นพระเถระผู้ใหญ่ คงจะเทศน์เป้นแต่ทำนองธรรมวัตร คือเดินเรื่องแบบเรียบๆจึงให้แบ่งเครื่องกัณฑ์เทศน์ที่เตรียมไว้ออกเสียครึ่งหนึ่ง ด้วยคิดว่าจะนิมนต์พระองค์อื่นมาเทศน์ในวันต่อไป

ครั้นถึงเวลาขึ้นเทศน์ เจ้าประคุณสมเด็จฯ เทศน์ทำนองครบเครื่องของกัณฑ์มัทรี ไพเราะจับใจ เกิดศรัทธาเลื่อมใสมาก จึงให้เอาสิ่งของที่แบ่งไว้นั้น มาติดกัณฑ์เทศน์อีก

ท่านสอนคหบดีผู้นั้นว่า "เมื่อจะทำบุญทำกุศลอันใด ต้องมีสรัทธามั่นคงเป็นอจลสัทธา อย่าให้เป็นศรัทธาหัวเต่า..." แล้วบอกให้เอาเครื่องกัณฑ์เทศน์ทั้งหมดไปถวายพระองค์อื่นต่อไป

..............................................................

๐ นิมนต์แบบกำกวม

มีชายผู้หนึ่งนิมนต์เจ้าประคุณสมเด็จฯ ไปเทศน์ที่บ้าน

ท่านถามว่า "บ้านโยม...อยู่ไหนจ๊ะ..."

ชายผู้นั้นกราบเรียนว่า "บ้านอยู่ริมคลอง...มีกองมะพร้าว...อยู่หน้าบ้าน ขอรับ..."

เมื่อถึงวันกำหนดนัด ท่านก็ไป พบมะพร้าวกองอยู่ริมน้ำ ตรงไหน ท่านก็ขึ้นไปนั่งเทศน์ แล้วก็กลับวัด

..............................................................

๐ วิญญาณนักเทศน์

บางคราวเจ้าประคุณสมเด็จฯ รับนิมนต์ไว้ในวันหนึ่ง หลายแห่งหลายกัณฑ์ ถึงวันกำหนดท่านก็ไปเทศน์ตามลำดับบ้านที่นิมนต์ไว้ก่อนและหลัง ถึงบ้านสุดท้ายเป็นเวลาดึกมาก ต้องปลุกกันให้ลุกขึ้นฟังเทศน์ก็มี

บางครั้งมีเทศน์มหาชาติที่วัดระฆัง ถ้าพระองค์ไหนเทศน์ไม่ดี...ไม่เข้าท่า ท่านบอกให้ลงจากธรรมาสน์ แล้วท่านขึ้นเทศน์แทนก็มี

..............................................................

AUD

เนื้อเรื่องตอนที่ 12
- นักษัตรหรืออริยสัจ
- นักพยากรณ์
- บอกเหตุล่วงหน้า

๐ นักษัตรหรืออริยสัจ

ท่านพระยาผู้หนึ่ง อยากจะฟังเทศน์เรื่องอริยสัจ จึงสั่งบ่าวว่าให้ไปนิมนต์เจ้าประคุณสมเด็จฯ มาเทศน์อริยสัจที่บ้าน

บ่าวนั้นรับปากแล้วก็เดินทางไป แต่ลืมเรื่องเทศน์ที่สั่งจำไม่ได้ว่าเทศน์เรื่องอะไร จำได้แต่ข้างท้ายว่า"สัดๆ" นี่แหละ นึกไปนึกมาก็เดาเอาว่า เป็นเรื่อง 12 นักษัตร

เมื่อไปถึงวัดจึงนิมนต์เจ้าประคุณสมเด็จฯ ว่า "เจ้าคุณที่บ้านให้มาอาราธนาเจ้าประคุณ ไปแสดงธรรมที่บ้าน ค่ำวันนี้"

เจ้าประคุณสมเด็จฯ ถามว่า "ท่านจะให้เทศน์เรื่องอะไร"

บ่าวกราบเรียนว่า "12 นักษัตร...ขอรับ..." แล้วก็กราบลามา

เมื่อถึงเวลาเจ้าประคุณสมเด็จฯ ก็ไป ได้เวลาขึ้นธรรมาสน์ให้ศีล บอกศักราช แล้วตั้ง นะโม 3 จบ แล้วเดินคาถา 12 นักษัตร ว่า มุสิโก หนู...อุสโก วัวตัวผู้...พยัคโฆ เสือ...สะโส กระต่าย...นาโค งูใหญ่...สัปโป งูเล็ก...อัสโส ม้า...เอฬะโก แพะ...มักกะโฏ ลิง...กุกกุโฏ ไก่...สุนะโข สุนัข...สุกะโร สุกร...

พูดไทยเป็นไทยก็ต้องว่าท่านเดินบท ชวดหนู ฉลูวัว ขาลเสือ เถาะกระต่าย มะโรงงูใหญ่ มะเส็งงูเล็ก เลยทีเดียว

ฝ่ายท่านพระยาเจ้าของกัณฑ์กับทายก ทายิกาทั้งหลาย ตั้งใจว่า วันนี้ต้องได้ฟังเทศน์เรื่องอริยสัจแน่...เมื่อเจ้าประคุณสมเด็จฯ ขึ้น ชวด ฉลู ขาล เถาะ ฯลฯ แบบนี้ ย่อมจะสงสัยเป็นธรรมดา ว่าอริยสัจ ทำไมต้องกลายเป็นนักษัตร

พระยาท่านนั้น จึงเรียกบ่าวมาถามว่า ไปนิมนต์ท่านมาเทศน์เรื่องอะไร บ่าวก็กราบเรียนว่า

"นิมนต์เทศน์เรื่อง 12 นักษัตร...ขอรับ..."

"นั่นปะไรเล่า...เจ้าลืมชื่ออริยสัจ ไปเสียแล้ว...ไปคว้าเอา 12 นักษัตรเข้า...ท่านจึงมาเทศน์ตามเจ้านิมนต์นั่นซี..." ท่านพระยา บ่นอุบอิบ

ฝ่ายเจ้าประคุณสมเด็จฯ ก็เป็นผู้ฉลาดเทศน์ ท่านจึงอธิบายบรรยายหน้าธรรมาสน์ว่า

"อาตมาภาพ ก็นึกอยู่แล้วว่า ผู้ไปนิมนต์จะลืมชื่อ อริยสัจ เสียไปบอกว่า ท่านให้นิมนต์เทศน์ 12 นักษัตร...อาตมาภาพก็เห็นว่า 12 นักษัตรนี้ เป็นต้นทางของอริยสัจ แท้ทีเดียว ยากที่บุคคลจะได้ฟังธรรมเทศนาเรื่อง 12 นักษัตรสักครั้งสักหน เทศน์ที่ไหนๆ ก็มีแต่ เทศน์อริยสัจทั้งนั้น ไม่มีใคร จะเทศน์ 12 นักษัตรสู่กันฟังเลย ควรจะชื่นชมโสมนัสต่อผู้รับใช้ไปนิมนต์อาตมภาพมาเทศน์ด้วย ถ้าไม่ได้อาศัยผู้นิมนต์เป็นต้นเหตุแล้ว ที่ไหนจะได้ฟังธรรมเทศนา เรื่อง 12 นักษัตรเล่า ควรจะอนุโมทนาสาธุการ อวยพรให้แก่ผู้ไปนิมนต์ให้มาก"

ฝ่ายท่านพระยาเจ้าของกัณฑ์เทศน์ และทายกทายิกาทั้งหลาย เมื่อได้ฟังธรรมเทศนาเรื่อง 12 นักษัตร เป็นต้นเหตุให้เกิดอริยสัจ ของเจ้าประคุณสมเด็จฯ แล้วต่างก็ชื่นชมยินดี ยิ้มแย้มแจ่มใสยิ้มน้อยยิ้มใหญ่พอใจกันทุกคน โดยเฉพาะท่านพระยาถึงกับออกปากว่า "ข้าขอบใจ เจ้าคนไปนิมนต์ ขอให้เจ้าได้บุญมากๆ ด้วยกันเถิด"

..............................................................

๐ นักพยากรณ์

เจ้าประคุณสมเด็จฯ นอกจากมีความสามารถในด้านการเทศน์เป็นอย่างดีแล้วยังเป็นนักพยากรณ์ที่แม่นยำอีกด้วย เคยมีผู้มาขอให้ท่านพยากรณ์ ท่านไม่ใช้วิธีผูกดวงชาตาแบบหมอดูทั่วไป เพียงแต่ท่านนั่งนิ่งอยู่สักประเดี๋ยวท่านก็พยากรณ์ ท่านใช้วิธีการทางญาณศาสตร์ ที่เรียกว่า "ดูทางใน" นั่นเอง

เมื่อครั้งที่พระบาทสมเด็จฯ พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 4 จะเสด็จไปทอดพระเนตรสุริยุปราคาหมดดวง ที่ตำบลหว้ากอ จังหวัดประจวบคีรีขันธ์นั้น ได้ทรงคำนวณทราบว่า พระชาตาจะถึงฆาตในปีนั้นด้วย

วันหนึ่ง จึงมีพระราชดำรัสถามเจ้าประคุณสมเด็จฯ ณ ที่รโหฐานว่า พระองค์จะเสด็จกลับมาสวรรคตที่กรุงเทพฯ ทันหรือไม่ เจ้าประคุณสมเด็จฯ ถวายพระพรว่า เสด็จกลับทัน จึงเสด็จออกจากกรุงเทพฯ ประทับแรมอยู่ที่หว้ากอ 9 วัน แล้วจึงเสด็จกลับกรุงเทพฯ และเริ่มมีพระอาการประชวรไข้จับอยู่ 37 วัน จึงสวรรคต

..............................................................

๐ บอกเหตุล่วงหน้า

ต่อมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จฯ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 พระองค์เสด็จไปพระราชทานพระกฐินที่วัดระฆัง เจ้าประคุณสมเด็จฯ ลงรับผ้าพระกฐินแต่แต่งตัวแปลกประหลาด กล่าวคือ ท่านห่มจีวรเหมือนปกติ แต่เอาผ้าพันเท้าทั้งสองข้างเหมือนอย่างสวมถุงเท้าอย่างนั้นแหละ มีพระราชดำรัสถามถึงเหตุที่ทำอย่างนั้น ท่านถวายพระพรพยากรณ์ว่า ปีหน้าก็ต้องเป็นอย่างนี้

พระบาทสมเด็จฯ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงแย้มพระโอษฐ์ ไม่ตรัสว่ากระไร ในปีนั้นได้เสด็จไปประพาสเมืองสิงคโปร, เมืองบะตาเวีย และเมืองสมารัง รวม 37 วัน เมื่อเสด็จกลับมาแล้ว ก็เริ่มทรงจัดการแก้ไขเปลี่ยนแปลงขนบธรรมเนียมในราชสำนักหลายอย่าง เช่น โปรดฯ ให้ผู้ที่เข้าเฝ้าแต่งตัว สวมถุงเท้า รองเท้า ใส่เสื้อเปิดคอแบบฝรั่ง เวลาเสด็จเที่ยวประพาส ก็โปรดให้แต่งตัวใส่ถุงเท้า รองเท้า เสื้อเปิดคอ และยืนเฝ้าเหมือนกัน ที่เจ้าประคุณสมเด็จฯ เอาผ้าพันเทิ้นั้น ก็เป็นนิมิตรหมายว่า ปีต่อมาข้าราชการจะต้องสวมถุงเท้าเข้าเฝ้า....ก็เป็นเช่นนั้นจริงๆ

..............................................................

AUD

เนื้อเรื่องตอนที่ 13
- ปริศนาพยากรณ์
- เอาเยี่ยงหมาสิ
- ให้หวยแม่น
- เบื่อการรับแขก

๐ ปริศนาพยากรณ์

มีเรื่องพยากรณ์เกี่ยวกับบ้านเมืองอยู่เหมือนกัน แต่เป็นคำพยากรณ์ที่ยังต้องการคำอธิบายเพิ่มเติมอีกมาก ทุกพยากรณ์คล้ายเป็นปริศนานั่นแหละ เมื่ออ่านแล้วก็พิจารณาไปตามยุคตามสมัยและวินิจฉัยเอาเองเถอะครับ เขาเรียกว่า "พยากรณ์สมเด็จฯ" มีอยู่ 10 ข้อ คือ

1. มหากาฬ
2. พาลยักษ์
3. รักมิตร (รักบัณฑิต)
4. สนิทธรรม
5. จำแขนขาด
6. ราษฎร์โจร
7. ชนร้องทุกข์
8. ยุคทมิฬ
9. ถิ่นตาขาว
10. ชาวสิวิไลซ์

ทีนี้ก็ลองดูคำขยายเฉพาะในข้อ 1. ที่ว่า มหากาฬ ท่านขยายความดังนี้

ในรัชกาลที่ 1 ได้ทรงปราดาภิเษก เกี่ยวแกปราบพรรคพวกของกษัตริย์เดิมเกือบ 82 ครัวเรือน และทำสงครามกับพม่าหลายครั้ง เฉพาะเหตุการณ์ใหญ่ๆ ก็ 7 ครั้ง และตีเมืองทวาย เป็นต้น จำต้องประกาศกฎสำคัญ เช่นกฎปรากบกบฏ กฎมณเฑียรบาล และกฎอัยการศึก พร้อมด้วยเหตุการณ์หลายอย่างเป็นที่น่าหวาดเสียวเกรงกลัวมาก จึงเรียกยุคนี้ว่า "ยุคมหากาฬ"

..............................................................
๐ เอาเยี่ยงหมาสิ

การทายเหตุการณ์ได้ก็เป็นคุณสมบัติประการหนึ่งของนักพยากรณ์ ครางหนึ่งพระอาจารย์เทศ วัดชนะสงคราม เกิดผิดพ้องหมองใจกับเจ้าคุณพระอุดมญาณ เจ้าอาวาส มีความร้อนใจ อยากจะหาที่สบาย คิดว่าจะไปหาเจ้าประคุณสมเด็จฯ บางทีจะสบายใจขึ้นบ้าง จึงข้ามไปวัดระฆัง

ท่านถามว่า "มีธุระอะไรหรือจ๊ะ"

"หมู่นี้เกล้ากระผมไม่ใคร่จะสบายเลย จะทำอย่างไรจึงจะได้ความสบายบ้าง"

"อ้อ อยากจะสบาย ก็ให้ทำเหมือนดังหมาสิจ๊ะ ธรรมดาหมาเมื่อกัดกันขึ้นแล้ว ถ้าตัวหนึ่งแพ้แล้วนอนหงายเสีย เจ้าตัวชนะก็ขึ้นคร่อมอยู่ข้างบนแล้วคำรามทำอำนาจ เจ้าตัวข้างล่างนั้น บางทีมันแหนบกัดเอาได้บ้างเสียอีก ไปทำอย่างนี้สิจ๊ะ"

พระอาจารย์เทศ นึกฉงนใจ น่าอัศจรรย์นักหนาที่เจ้าประคุณสมเด็จฯ ท่านมีญาณพิเศษล่วงรู้ได้ว่าเรามีเรื่องทะเลาะวิวาทกัน

..............................................................

๐ ให้หวยแม่น

สมัยก่อนนี้ ก็มีการให้หวยเหมือนกัน โดยเฉพาะเจ้าประคุณสมเด็จฯ นั้นใบ้ให้แม่นมาก เพราะหวยมักออกตรงตามที่ท่านบอกเสมอ

นายจ่างกับนายแจ่ม 2 พี่น้อง ปกติจะผลัดกันเปล่ยนเวรกันนวดเจ้าประคุณสมเด็จฯ ในเวลาค่ำเสมอ ท่านมักพูดว่า พรุ่งนี้หวยจะออกตัวนั้นตัวนี้ วันรุ่งขึ้นหวยก็จะออกตามนั้นเสมอ จึงเล่าให้ญาติผู้ใหญ่ฟัง

วันหนึ่งญาติ 2 คน ได้บอกนายแจ่ม ซึ่งจะเข้านวดเย็นวันนั้น ว่าคืนนี้เจ้าประคุณสมเด็จฯ บอกว่าพรุ่งนี้หวยจะออกตัวใดให้จดใส่กระดาษแล้วทิ้งลอดร่องไป ตนจะคอยรับอยู่ที่ใต้ถุนกุฏิ แต่น่าประหลาดที่ในคืนนั้น ท่านนิ่งเฉยไม่พูดถึงเรื่องหวยเช่นเคย

นายแจ่มจึงกราบเรียนถามว่า "หลวงพ่อ พรุ่งนี้หวยจะออกตัวอะไร ครับ"

"วันนี้ ฉันบอกไม่ได้ เพราะฉันกลัวหวยของฉันจะลอดร่องจ้ะ"

ญาตินายแจ่ม 2 คน ที่ยืนคอยอยู่ใต้ถุนกุฏิได้ยินดังนั้น ต่างพากันหัวเราะดังคิกๆ เจ้าประคุณสมเด็จฯ จึงชี้มือไปที่ร่องพร้อมกับพูดว่า "นั่น ! อย่างไรละจ๊ะ"

..............................................................

๐ เบื่อการรับแขก

ในตอนแก่ชรา เจ้าประคุณสมเด็จฯ เห็นจะเบื่อหน่ายที่จะพยากรณ์ให้ใครๆ ท่านจึงมักเอาน้ำปัสสาวะ ราดรดตามพื้นกุฏิและประตูหน้าก็ปิดเสีย เปิดเฉพาะพอมีแสงสว่างสลัวๆ เท่านั้น ด้วยประสงค์จะให้ผู้ที่มาหาเมื่อเสร็จธุระแล้วจะได้รีบๆ กลับ แม้การทายท่านก็ทายแต่น้อย เช่นดูคนป่วย ถ้าท่านบอกว่า "ให้รีบกลับไป" แสดงว่า คนป่วยนั้นตายแน่ ถ้าท่านบอกว่า "ไม่เป็นไร" แสดงว่า คนป่วยไม่ตาย

..............................................................

AUD

เนื้อเรื่องตอนที่ 14
๐ บิณฑบาตเรือล่ม
๐ การถวายพระเกียรติยศ
- แนะนำตัวทิฐิ
๐ เหล็กดี-หินดี
๐ ย้อนเทศะ เพื่อกาละ

๐ บิณฑบาตเรือล่ม

สมัยรัชกาลที่ 4 พระบาทสมเด็จฯพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดฯ ให้สร้างสระบัวขึ้นที่ตำบลปทุมวัน แล้วทรงให้สร้างวัดขึ้นวัดหนึ่งชื่อ วัดปทุมวนาราม ให้เป็นวัดของสมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี

ครั้งหนึ่ง ทรงมีพระราชประสงค์จะทรงบาตร ในสระนั้น โปรดฯ ให้อาราธนาเจ้าประคุณสมเด็จฯ กับพระสงฆ์ทรงสมณศักดิ์ผู้ใหญ่ผู้น้อยอีกหลายรูป ลงเรือสำปั้นเล็กที่เรียกว่า เรือบิณฑบาตพายไปรับบาตร

เมื่อเจ้าประคุณสมเด็จฯ รับบาตรแล้วก็ไม่กลับ ยังพายวนเวียนอยู่หน้าพระที่นั่ง บางทีพายเขาไปใกล้เรือพระราชาคณะที่คอยรับบาตรอยู่นั้น แล้วยกพายขึ้นบังศรีษะพระราชาคณะรูปนั้น บอกว่า "ฉันช่วยบังแดดให้นะจ๊ะ"

พระบาทสมเด็จฯพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทอดพระเนตรเห็นมีพระราชดำรัสว่า "เขาให้แล้ว ยังไม่ไปอีก เที่ยวพายวนเวียนอยู่นี่เอง จะเอาอะไรอีกเล่า"

เจ้าประคุณสมเด็จฯ ถวายพระพรว่า "เกรงพระราชาคณะที่แก่เฒ่าและไม่ชำนาญพายเรือ ถ้าเรือล่มลงจะได้ช่วยท่านทัน" แล้วก็พายเลยกลับไป ว่าตั้งแต่นั้นมาก็เลิก มิได้ทรงบาตรในสระนั้นอีก

เรื่องที่เจ้าประคุณสมเด็จฯ ท่านห่วงก็เกิดขึ้นจริงๆ จนได้ ในสมัยรัชกาลที่ 5 สระที่เสด็จขึ้นไปประทับที่พระราชวังบางปะอิน อยุธยานั้น โปรดฯ ให้นิมนต์พระสงฆ์วัดนิเวศน์ธรรมประวัติกับวัดชุมพลนิกายาราม เข้าไปรับบิณฑบาต ในพระราชวัง 2 ครั้ง

ครั้งแรก เป็นการบิณฑบาตทางบก ใช้บาตรสะพายคล้องไหล่ มีสายโยงตามอย่างโบราณ พระสงฆ์วัดนิเวศน์ธรรมประวัติ เป็นฝ่ายธรรมยุติ ค่อนข้างลำบากในการใช้บาตรแบบมีสายสะพายเพราะเคยแต่อุ้มบาตร ต้องใช้เวลาฝึกหัดซ้อมรับบาตรแบบสายสะพายกันอยู่นาน ด้วยเกรงว่าฝาบาตรหรือตัวบาตรจะพลัดตกลงไป แต่พอถึงวันจริง ทุกอย่างก็เป็นไปเรียบร้อยด้วยดี

ครั้งหลัง โปรดฯ ให้เข้ารับบิณฑบาตทางเรือ พระสงฆ์ต่างลงเรือสำปั้นเล็ก ตั้งบาตรไว้ข้างหน้าพายไปเอง เหมือนทีพระไปเที่ยวรับบิณฑบาตทางเรือโดยปกติ วันนั้นพระสงฆ์ที่ไม่ชำนาญการพายเรือ เพราะไม่เคยมาก่อนได้รับความลำบากพอสมควรถึงขนาดเรือพระครูธรรมทิวากร (โห้) เจ้าอาวาสวัดชุมพลฯ เข้าไปล่มในพระราชวัง ต้องช่วยกันเอะอะไปหมด เป็นที่ทุลักทุเลยิ่งนัก

..............................................................

๐ การถวายพระเกียรติยศ

เมื่อพระบาทสมเด็จฯ พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงได้รับต้นพระศรีมหาโพธิ จากพุทธคยา ที่พวกอังกฤษนำมาถวายนั้น โปรดฯ พระราชทานต้นพระศรีมหาโพธินั้นไปปลูกตามพระอารามหลวงต่างๆ

เจ้าพนักงานได้มีหมายแจ้งไปยังเจ้าอาวาสให้ไปรับต้นพระศรีมหาโพธิมาปลูก เจ้าอาวาสทั้งหลายก็เอาเรือจ้างบ้าง เรืออื่นๆบ้างไปรับ

ฝ่ายเจ้าประคุณสมเด็จฯ กลับมีลิขิตตอบไปว่า ท่านไปรับไม่ได้ ด้วยเกรงจะเป็นการดูหมิ่นเจ้าฟ้าเจ้าแผ่นดินไป ควรให้เจ้าหน้าที่นำเรือกัญญาไปรับต้นพระศรีมหาโพธิแล้วมีเรือดั้งนำ เชิญไปพระราชทานตามวัดจึงจะสมควรแก่พระเกียรติยศเจ้าพนักงานได้นำลิขิตนั้นขึ้นกราบบังคมทูล ทรงมีพระราชดำรัสว่า "ถูกของท่าน" เมื่อเป็นเช่นนี้ วัดที่รับต้นพระศรีมหาโพธิไปแล้ว ก็ต้องนำมาส่งคืน เจ้าพนักงานจึงเชิญต้นพระศรีมหาโพธิลงเรือกัญญา มีขบวนแห่ไปส่งตามพระอารามหลวงต่อไป ตามคำแนะนำของเจ้าประคุณสมเด็จฯ

..............................................................
๐ แนะนำตัวทิฐิ

คราวหนึ่ง ท่านไปเทศน์ที่วัดศรีประวัติ จังหวัดนนทบุรี ขณะที่นั่งพักรอเวลาอยู่บนอาสน์สงฆ์นั้น มีอุบาสกคนหนึ่งกราบเรียนถามว่า "ตัวทิฐินั้น มันเป็นอย่างไร"

"ถ้าอยากรู้ตัวทิฐิ เดี๋ยวก็รู้" ท่านตอบ

ครั้นถึงเวลาเทศน์ เจ้าภาพก็จุดเทียนที่หน้าธรรมาสน์ ปี่พาทย์ก็เริ่มบรรเลงเพลงสาธุการ แต่เจ้าประคุณสมเด็จฯ ยังนั่งเฉยทำเป็นทองไม่รู้ร้อน มีใครคนหนึ่งกราบเรียนว่า "ถึงเวลาแล้ว ขออาราธนาพระเดชพระคุณขอรับ"

ท่านก็ยังนั่งเฉยอยู่เหมือนเดิม จนกระทั่งอุบาสกคนนั้นเข้าไปกราบเรียนนั่นแหละ ท่านจึงว่า "นี่แหละ คือตัว ทิฐิ ละจ้ะ" แล้วลงจากอาสน์สงฆ์ขึ้นธรรมาสน์เทศน์ต่อไป

..............................................................

๐ เหล็กดี-หินดี

คราวหนึ่งรัชกาลที่ 4 รับสั่งถามเจ้าประคุณสมเด็จฯ ณ ที่รโหฐานเป็นการส่วนพระองค์ว่า การเสพเมถุนธรรม เพียงครั้งเดียวจะเกิดบุตรได้หรือไม่

ท่านถวายพระพรว่า "การเสพเมถุนธรรม แม้เพียงครั้งเดียว ย่อมจะเกิดบุตรได้ อุปมาว่า เหล็กดี หินดี ประกอบกับเชื้อดีด้วย ตีทีเดียวไฟก็ติด"

..............................................................

๐ ย้อนเทศะ เพื่อกาละ

ครั้งหนึ่ง ท่านไปในกิจนิมนต์ที่บ้านแห่งหนึ่งในปลายคลองบางแวก ฝั่งธนบุรี ท่านกำหนดว่า ระยะทางจะไปนั้น เวลาฉันเพลจะถึงที่วัดโตนดพอดี จึงให้จัดเตรียมอาหารคาวหวานไปพร้อมในเรือ สั่งศิษย์ว่า ถ้าถึงวัดโตนดให้ปลุกท่านด้วย พอออกเรือท่านก็จำวัดหลับตาตลอดทางมา เมื่อเรือย่างเจ้าเจตวัดโตนดก็ประจวบกับวัดตีกลองเพลพอดี ศิษย์ที่แจวเรือทั้ง 2 คนนั้น ไม่สันทัดในการอ่านหนังสือ เห็นป้ายวัดเขียนว่า "วัดโตนด" ก็อ่านว่า วัด - โต - นด และคิดเหมือนกันว่า วัดโตนดที่ท่านสั่งคงจะอยู่ข้างหน้าจึงแจวเรือกันไปต่อ

ฝ่ายเจ้าประคุณสมเด็จฯ เมื่อตื่นขึ้น เหลือบเห็นดวงตะวันเลยเที่ยงไปโขแล้ว จึงถามศิษย์ว่า

"ถึงวัดโตนดหรือยัง"

"ยังไม่ถึงขอรับ" ศิษย์ตอบ

"แล้วถึงเวลาเพลที่ไหน" ท่านถามต่อ

"ที่วัดโต - นด ขอรับ"

"งั้นก็พายเรือกลับไปที่ที่ถึงเพลตรงนั้น ฉันจะฉันเพลที่นั่น"

ศิษย์ทั้ง 2 ช่วยกันแจวเรือกลับไปที่บริเวณหน้าวัดนั้น

นัยว่า ท่านทำอย่างนั้น ด้วยประสงค์จะทำโทษศิษย์โดยปริยาย เพราะเหตุที่อ่านชื่อวัดไม่ถูก

..............................................................

AUD

เนื้อเรื่องตอนที่ 15
- พระย่ามใหญ่
- ใจกลางของโลก
- พระงั่ง
- เรื่องของหมา คนอย่าเกี่ยว
- ตั้งสมเด็จกลางถนน

๐ พระย่ามใหญ่

คราวหนึ่งเจ้าประคุณสมเด็จฯ ไปบิณฑบาตที่พระบรมมหาราชวัง พระสงฆ์ที่มารับบิณฑบาตนั้น นิมนต์เป็นเวรกันมารับจึงเรียกว่า "บิณฑบาตเวร"

วันนั้น พระบาทสมเด็จฯ พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงบาตรด้วยแตงโม เจ้าประคุณสมเด็จฯ คงจะทราบว่าจะทรงบาตด้วยแตงโมในวันนั้น จึงได้เอาย่ามใบใหญ่ไปด้วยแต่ท่านเอามีดตัดก้นย่ามเป็นช่องโตทะลุตลอด เมื่อทรงหยิบแตงโมใส่ย่าม แตงโมนั้นก็ลอดช่องย่ามตกลงไปที่พื้น รับสั่งว่า

"ฟ้ารู้ทันแล้วๆ"

ท่านถวายพระพรว่า "โลกนั้นพร่องอยู่เสมอ ไม่รู้จักเต็มอย่างนี้"

ท่านสอนเป็นปริศนากันอย่างนี้ และพระเจ้าอยู่หัวก็ทรงรู้ทันเหมือนกัน จึงบอกว่าฟ้ารู้ทันหรอกน่า ที่ทำนี้ หมายความว่าให้อิ่มเสียที เขาว่า พวกชาววังเลยเรียกท่านว่า พระย่ามใหญ่ แต่นั้นมา

..............................................................

๐ ใจกลางของโลก

มีพวกฝรั่งมิชชั่นนารีไปถามท่านว่า "ใจกลางของโลกอยู่ที่ตรงไหน"

ท่านย้อนถามว่า "ก็โลกกลมหรือแบนล่ะจ๊ะ"

"โลกกลม" ฝรั่งว่า

ท่านจึงเอาไม้ปักลงที่พื้นดิน บอกว่า "ตรงนี้แหละใจกลางโลก ถ้าไม่เชื่อ ก็ลองวัดดูซีจ๊ะ"

ฝรั่งต่างพากันยกย่องสรรเสริญว่าท่านมีปฏิภาณว่องไวเฉียบแหลมมาก

..............................................................

๐ พระงั่ง

ท่านไปได้ไตรจีวรแพรจากที่ไหนไม่ทราบ ห่มเรียบร้อยแล้วเดินทางไปวัดสังเวชฯ เห็นเจ้าคุณพระบวรวิริยเถร (อยู่) กำลังจำวัดอยู่ ท่านก็เปล้องจีวรออกคลุมที่เท้าของเจ้าคุณ แล้วออกมาบอกกับพระที่อยู่ข้างนอกว่าให้ช่วยเรียนท่านเจ้าคุณด้วยว่า "ฉันได้มาทอดผ้าป่าจ้ะ ทีนี้ฉันก็เป็นงั่งไปละจ้ะ" (คือมีแต่ผ้าอังสะ ไม่มีจีวรห่ม) ว่าแล้วท่านก็เดินทางกลับวัด

..............................................................

๐ เรื่องของหมา คนอย่าเกี่ยว

ครั้งหนึ่งเป็นงานทำบุญวันสารท ทายกทายิกาพระสงฆ์ก็พร้อมกันที่ศาลาการเปรียญ พอพระสงฆ์ถวายพรพระจะสวดมนต์ คนทั้งหลายก็เตรียมจะตักบาตร บังเอิญในขณะนั้น มีสุนัขคู่หนึ่งบนศาลาการเปรียญกำลังขึ้นคร่อมทำวังวาสกันอยู่ เป็นที่อุจาดตายิ่งนัก ผิดกาละเทศะ ต่างพากันตะเพิดไล่กันสับสนไปหมด

เจ้าประคุณสมเด็จฯ จึงร้องบอกว่า "อย่าไปทำเขา เรื่องของสัตว์ สัตว์ทำไป เรื่องของคน ก็ให้คนทำกันไป"

วาทะของเจ้าประคุณสมเด็จฯ นี้ น่าจะเป็นคติเตือนใจที่ดี สำหรับคนที่มักจะเอาเรื่องของคนอื่นมาเป็นธุระของตน หรือชอบวิพากษ์วิจารณ์แต่เรื่องของคนอื่น ส่วนเรื่องของตนเองไม่เคยสนใจ อย่างนี้ต้องว่าตามสไตล์สมัยใหม่ "เรื่องของหมา เทวดาไม่เกี่ยว"

..............................................................

๐ ตั้งสมเด็จกลางถนน

คราวหนึ่งเป็นพระราชพิธีโสกัณต์ (โกนจุก) เจ้าพนักงานวางฎีกาอาราธนาเจ้าประคุณสมเด็จฯ ไปเจริญพระพุทธมนต์เวลาเย็น รุ่งขึ้น เวลาเช้ารับพระราชทานฉัน จะเป็นเพราะลืมเสียหรืออย่างไรไม่ทราบ ทำให้ท่านไปไม่ทันกำหนดเวลาเจริญพระพุทธมนต์ พระบาทสมเด็จฯ พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รับสั่งเป็นที่สัพยอกว่า

"ทำไมล่าช้านัก ไม่เอาใจใส่ในราชการอย่างนี้ ถอดออกเสีย ก็ดีหรอก"

เมื่อสวดมนต์จบแล้วท่านหาได้เอาพัดยศกลับไปด้วยไม่ คงวางไว้ที่อาสนะนั่ง เจ้าพนักงานเห็นดังนั้น เข้าใจว่าท่านคงลืมจึงรีบเอาพัดยศตามไปถวาย ท่าจึงว่า "นี่พ่อเป็นอะไร จึงมาตั้งสมเด็จได้ เมื่อถอดๆ กันในวัง จะมาตั้งกันกลางถนนอย่างไร"

เจ้าพนักงานนำความขึ้นกราบทูล ครั้นวันรุ่งขึ้น เมื่อพระสงฆ์รับพระราชทานฉันเสร็จแล้ว จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานพัดยศ ทรงตั้งท่านให้ดำรงตำแหน่งสมเด็จพระราชาคณะเหมือนเดิม พระเจ้าอยู่หัวพระราชทานไตรแพรแถมอีก 1 ไตร

..............................................................

AUD

เนื้อเรื่องตอนที่ 16
- ดูเบางานราชการ
- คนประจบมักพูดไม่จริง
- จุดไต้ตำกำแพง
- ตำรวจนิมนต์พระคือจับพระ
- นี่แหละ...สมเด็จฯ โต

๐ ดูเบางานราชการ

อันเรื่องของ "สมณศักดิ์" หรือยศของพระสงฆ์นี้ ผมเคยพูดไว้แล้วว่า เป็นยศที่พระมหากษัตริย์ ทรงพระราชทานให้แก่พระสงฆ์ หรือพูดอีกนัยหนึ่งว่า เป็นเครื่องมือสำหรับกำหนดตัวพระสงฆ์เหล่านั้นให้เป็นบริวาร จึงเรียกว่า "พระราชาคณะ" แปลว่า "พวกของพระราชา" นั่นเอง เมื่อสมณศักดิ์เป็นเครื่องมือดังกล่าว การแต่งตั้งและการถอดถอนสมณศักดิ์ จึงเป็นไปตามพระราชอัธยาศัย ว่าจะทรงตั้งใคร จะถอดถอนใคร

ในสมัยรัชกาบที่ 5 มีพระราชาคณะ 2 รูป ถูกถอดเพราะ เข้ามาไม่ทันงานพระราชพิธี เป็นทำนองเดียวกับเรื่องเจ้าประคุณสมเด็จฯ คือเจ้าคุณพระธรรมเจดีย์ (ทอง) วัดอรุณราชวราราม กับพระโพธิวงศาจารย์ (ผ่อง) วัดราชบูรณะ รับฎีกานิมนต์ ในงานพระราชพิธีฉัตรมงคลแล้ว ยังไปรับฎีกานิมนต์ของเจ้าพระยาภูธราภัย (นุช) ที่เป็นสมุหนายกอีกงานหนึ่งด้วย

ในวันนั้น มีพระสงฆ์ได้รับนิมนต์ร่วมพระราชพิธีจำนวน 32 รูป กำหนดหน้าที่ไว้ว่า พระธรรมเจดีย์เป็นผู้ถวายศีล พระโพธิวงศาจารย์ เป็นผู้ขัดตำนาน ปรากฏว่า พระธรรมเจดีย์ไม่มาให้พระปลัดมาแทน สมเด็จพระพุทธเจ้าหลวงทรงกริ้ว ถึงตรัสว่า "ท่านภู เขาดีกว่าฉัน" แล้วโปรดฯ ให้ลดยศลงเป็นพระมุนีตามเดิม และให้ออกหมายรับสั่งเอาเรื่องกับพระที่ไม่มาสวดมนต์ในงานหลวง ไม่ให้มีพระมาแทนต่อไป

ส่วนเจ้าคุณพระโพธิวงศานั้น ไม่ได้ไปไหน เมื่อรับฎีกานิมนต์จากสังฆการีแล้ว ก็ทิ้งไว้ไม่ได้เปิดดู จึงไม่รู้พอรู้ก็สายแล้วมาไม่ทัน จึงมีรับสั่งให้ตีสังฆการีผู้วางฎีกานิมนต์เสีย 30 ที เพราะทำให้พระขาด ไม่ได้ครบจำนวนตามกาลเวลาที่กำหนด และให้ถอดพระโพธิวงศ์ที่ไม่มานั้น ลงไปเป็นพระธรรมภาณพิลาสตามเดิมให้ริบตาลปัตรคืน แล้วทรงตั้งพระเทพโมลี เป็นพระธรรมเจดีย์แทน และตั้งพระราชมุนี เป็นพระโพธิวงศ์ในเดี๋ยวนั้น

..............................................................

๐ คนประจบมักพูดไม่จริง

ตามปกติ เจ้าประคุณสมเด็จฯ ท่านมักฉันอาหารสำรวม คือเวลาฉันจะหยิบอาหารคาวหวานทุกชนิด ใส่ลงในบาตรคลุกเคล้ากับข้าวสุกก้นบาตรแล้วจึงฉัน ท่านทำอย่างนี้เป็นประจำ เว้นแต่ไปในกิจนิมนต์ตามบ้านญาติโยม

คราวหนึ่งท่านประกอบอาหารปรุงจากยอดผักบุ้งลวกน้ำร้อน แล้วคลุกเคล้ากับข้าวก้นบาตรอย่างที่ว่านี้ แบ่งถวายพระวัดระฆัง 3-4 รูป ฉัน แล้วท่านถามพระเหล่านั้นว่า "อร่อยไหมจ๊ะ"

บางองค์เกรงใจท่าน ก็เรียนว่า "อร่อยมาก" ท่านก็นึกในใจว่า นี่พูดไม่จริง ถามอีกองค์เป็น

หลวงตาแก่ๆ หลวงตาตอบว่า "ไม่ได้มีรสชาติอะไรเลย ไม่อร่อย"

ท่านก็ว่า "พระองค์นี้พูดจริง-พูดถูก ข้าวคลุกผสมทั้งขนม ทั้งผัก จะอร่อยได้อย่างไร"

..............................................................

๐ จุดไต้ตำกำแพง

เจ้าประคุณสมเด็จฯ กับพระบาทสมเด็จฯ พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวนั้น ทรงชอบพระราชอัธยาศัยคุ้นเคยกันมาก ครั้งหนึ่งเจ้าประคุณเกิดวิตกว่า พระเจ้าอยู่หัวจะทรงหมกมุ่น มัวเมาในกามคุณมากเกินพอดี

ครั้นท่านจะถวายพระพรทูลเตือนโดยตรง ก็เกรงพระราชอัธยาศัย ท่านจึงแสร้งจุดไต้ เดินถือเข้าไปในพระราชวัง กลางวันแสกๆ เป็นประหนึ่ง จะเตือนว่า ที่ในพระราชฐานมีแต่ความมืดมน

พระบาทสมเด็จฯ พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทอดพระเนตรเห็นจึงตรัสว่า "ขรัว รู้แล้วๆ"

เจ้าประคุณสมเด็จฯ จึงเอาไต้นั้นทิ่มกับกำแพงวัง ดับไฟเสีย แล้วเดินกลับออกมา

..............................................................

๐ ตำรวจนิมนต์พระคือจับพระ

วันหนึ่งพระบาทสมเด็จฯ พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จออกที่พระที่นั่งสุทไธศวรรย์ เจ้าประคุณสมเด็จฯ เดินผ่านไป ทรงเห็นเข้า มีพระราชดำรัสสั่งตำรวจว่า "ไปนิมนต์ ขรัวโต มานี่ที"

ตำรวจวิ่งไปตามท่านแล้วเรียนตามที่ในหลวงสั่ง ท่านหยุดแล้วถามว่า "พ่อเป็นใคร"

"ตำรวจขอรับ"

"อย่างนั้นฉันไม่ไป"

ท่านคิดว่าให้ตำรวจมาเชิญนั้น ก็เหมือนกับว่าตัวท่านมีความผิดทางกฏหมายบ้านเมือง เมื่อท่านไม่ได้ทำผิดอะไรจึงบอกว่าไม่ไป ตำรวจกลับกราบมาทูลว่า ท่านไม่ยอมมา

พระเจ้าอยู่หัวทรงเข้าพระทัยในเจตนาของท่านดี จึงตรัสว่า "สังฆการีไปนิมนต์ขรัวโตมานี่"
คราวนี้ท่านจึงยอมมา

..............................................................

๐ นี่แหละ...สมเด็จฯ โต

ในงานพระบรมศพของรัชกาลที่ 4 ที่พระมหาปราสาท เจ้าประคุณสมเด็จฯ ท่านรับฎีกานิมนต์ไว้ แต่ท่านเข้าไปไม่ทันเสด็จลง เจ้าพนักงานนึกว่าท่านไม่ไป เพื่อให้พระสงฆ์ได้นั่งเข้าที่ให้เรียบร้อย ไม่ให้มีที่ว่างไว้ จึงนิมนต์พระองค์รองเลื่อนขึ้นไปนั่งที่ของท่านแทน พอท่านไปถึงเห็นไม่มีที่นั่ง เลยขึ้นไปนั่งบนขอบหน้าต่าง เมื่อถึงเวลาสวด ก็สวดบนขอบหน้าต่างนั้น สมเด็จพระพุทธเจ้าหลวงก็โปรดให้ยกสำหรับขึ้นไป ถวายให้ฉันบนขอบหน้าต่างนั้นเหมือนกัน เรื่องอย่างนี้ ถ้าเป็นพระรูปอื่นต้องถูกตำหนิ แต่เมื่อเป็นบุคคลพิเศษอย่างเจ้าประคุณ ก็ไม่มีใครถือสาแต่อย่างใด

นี่แหละ...สมเด็จฯ โต