พญานาคกับพระพุทธศาสนา : มมร.

kit007

• พระราชาเสด็จนาคพิภพ

พระราชาได้เสด็จไปยังภพพญานาคด้วยขบวนเสด็จใหญ่  
พนักงานเภรี  ตะโพน บัณเฑาะว์  และแตรสังข์
ของพระเจ้าอุคคเสนราช  มาพร้อมหน้ากัน  
พระราชาทรงแวดล้อมด้วยสนมนารี
เสด็จไปในท่ามกลางหมู่สนมนารีงามสง่ายิ่งนัก

ในกาลเมื่อพระเจ้าพาราณสี   
เสด็จออกจากพระนครไป
พระมหาสัตว์เจ้าทรงบันดาลนาคพิภพ
ให้ปรากฏมีกำแพงแก้ว  ๗ ประการ   
และประตูป้อมคู  หอรบ

แล้วนิรมิตบรรดาที่จะเสด็จไปยังนาคพิภพ   
ให้ประดับตกแต่งด้วยเครื่องประดับงดงาม
ด้วยอานุภาพของตน  

พระราชาพร้อมด้วยราชบริพาร
เสด็จเข้าไปยังนาคพิภพโดยมรรคานั้น  
ได้ทอดพระเนตรเห็นภูมิภาคและปราสาทราชวัง  
น่ารื่นเริง  บันเทิงพระทัย  

kit007

พระบรมศาสดาเมื่อจะทรงประกาศเนื้อความนั้น  

จึงตรัสว่าพระเจ้ากรุงกาสีวัฒนราช  
ได้ทอดพระเนตรเห็นภูมิภาคอันงาม
วิจิตรลาดแล้วด้วยทรายทอง
ทั้งสุวรรณปราสาทก็ปูลาดไปด้วยแผ่นกระดานแก้วไพฑูรย์  

พระองค์เสด็จเข้าไปสู่นิเวศน์   
ของจัมเปยยนาคราชมีรัศมี  
อภาสดังแสงอาทิตย์แรกอุทัย
รุ่งเรืองไปด้วยรัศมีประหนึ่งสายฟ้าในกลุ่มเมฆ

พระเจ้ากาสิกราชทรงทอดพระเนตร
จนทั่วนิเวศน์ของจัมเปยยนาคราช
อันดารดาษไปด้วยพฤกษชาตินานาชนิด
หอมฟุ้งขจรไปด้วยทิพยสุคนธ์อบอวลล้วนวิเศษ

เมื่อพระเจ้ากาสิกราช
เสด็จเข้าไปในนิเวศน์ของท้าวจัมเปยยนาคราช
เหล่าทิพยดนตรี  ก็ประโคมขับบรรเลง
ทั้งนางนาคกัญญาทั้งหลายก็ฟ้อนรำ ขับร้อง

พระเจ้ากาสิกราชเสด็จขึ้นนิเวศน์
ซึ่งมีหมู่นางนาคกัญญาตามเสด็จ
ทรงพอพระทัย  ประทับนั่ง ณ พระสุวรรณแท่นทอง
อันมีพนักไล้ทาด้วยแก่นจันทน์ทิพย์

kit007

• มนุษยโลกประเสริฐกว่านาคพิภพ

พระราชาได้เห็นบ้านเมืองอันสวยงามของพญานาค
จึงสอบถามและได้คำตอบจาก จัมเปยยนาคราช ว่า

"ข้าแต่พระองค์ผู้เป็นจอมประชาชน  
ข้าพระพุทธเจ้าบำเพ็ญตบะธรรมเพราะเหตุแห่งบุตร ทรัพย์
หรือแม้เพราะเหตุแห่งอายุก็หาไม่  
แต่เพราะข้าพระพุทธเจ้า ปรารถนากำเนิดมนุษย์
ฉะนั้น จึงได้บากบั่นมุ่งมั่นบำเพ็ญสมณธรรม"

เมื่อพระมหาสัตว์กราบทูลอย่างนี้แล้ว
พระราชาเมื่อจะทรงทำการชมเชย  จึงตรัสพระคาถาว่า

“ท่านมีดวงเนตรแดง มีรัศมีส่องแสงสว่าง ประดับตกแต่งแล้ว
ปลงเกศาและมัสสุแล้ว ประพรมด้วยจุรณจันทน์แดง  
ฉายแสงไปทั่วทิศ  ดังคนธรรพราชฉะนั้น
ท่านเป็นผู้ประกอบด้วยเทวฤทธิ์ มีอานุภาพมาก
เพรียบพร้อมไปด้วยสรรพกามารมณ์

ดูก่อนท่านนาคราช   เราขอถามเนื้อความนี้กะท่าน  

มนุษยโลกประเสริฐกว่านาคพิภพด้วยเหตุไร

ลำดับนั้น พระยานาคราช   
เมื่อจะกราบทูลให้พระราชาทรงทราบจึงกราบทูลว่า  

“ข้าแต่พระองค์ผู้เป็นจอมประชาชน   
เว้นมนุษยโลกเสียแล้วความบริสุทธิ์
หรือความสำรวมย่อมไม่มีเลย  

ข้าพระพุทธเจ้าบำเพ็ญตบะธรรม
ด้วยตั้งใจว่าเราได้กำเนิดมนุษย์
แล้วจักทำที่สุดแห่งชาติและมรณะได้”

kit007

พระราชาทรงสดับคำนั้นแล้วตรัสพระคาถาความว่า

"ชนเหล่าใดมีปัญญาเป็นพหูสูต   
ตรึกตรองเหตุการณ์ถี่ถ้วนมาก  
ชนเหล่านั้นควรคบหาแท้ทีเดียว

ดูก่อนพระยานาคราช
เราได้เห็นนางนาคกัญญาทั้งหลายของท่านและตัวท่านแล้ว  
จักทำบุญให้มาก"

พญานาคราชกราบทูลพระราชาว่า

"ชนเหล่าใดมีปัญญาเป็นพหูสูต   
ตรึกตรองเหตุการณ์ถี่ถ้วนมาก
ชนเหล่านั้นควรคบหาแท้ทีเดียว  

ข้าแต่พระมหาราชาพระองค์
ได้ทอดพระเนตรเห็นนางนาคกัญญา  
และตัวข้าพระพุทธเจ้าแล้ว  
ขอจงบำเพ็ญบุญให้มากเถิด"

ครั้นพระมหาสัตว์กราบทูลอย่างนี้แล้ว   
พระเจ้าอุคคเสนะ  
ทรงมีพระประสงค์จะเสด็จกลับไปยังมนุษยโลก

จึงตรัสอำลาว่าดูก่อนท่านนาคราชเรามาอยู่ก็เป็นเวลานาน  
จำจักต้องลากลับไปยังมนุษยโลก

kit007

พระมหาสัตว์เจ้าจึงทูลท้าวเธอว่า
ขอเดชะพระมหาราชเจ้าถ้าเช่นนั้น
พระองค์โปรดเลือกถือเอาทรัพย์สมบัติไปตามพระประสงค์เถิด  

เมื่อจะทรงแสดงทรัพย์สมบัติ   
จึงกราบทูลว่ากองเงินและกองทองของข้าพระพุทธเจ้านี้มากมาย
สูงประมาณเท่าต้นตาล   

kit007

พระองค์จงตรัสสั่งให้พวกราชบุรุษนี้ไปจากนาคพิภพนี้
แล้วจงตรัสสั่งให้สร้างพระราชวังด้วยทองคำ   
ให้สร้างกำแพงด้วยเงินเถิด
นี้กองแก้วมุกดาอันเจือปนด้วยแก้วไพฑูรย์ ห้าพันเล่มเกวียน  
พระองค์จงตรัสสั่งให้ราชบุรุษขนไปจากนาคพิภพนี้
แล้วให้ลาดลง ณ ภูมิภาคภายในพระราชฐาน

ภูมิภาคภายในพระราชฐาน
ก็จักสะอาดปราศจากเปลือกตมและละอองธุลี   

ขอเดชะพระองค์ผู้เป็นราชาอันประเสริฐผู้ทรงพระปรีชาอันล้ำเลิศ
ขอพระองค์โปรดเสวยราชสมบัติครอบครองพระนครพาราณสี  
อันมั่งคั่งสมบูรณ์   สง่างามล้ำเลิศ  
ดุจทิพยวิมานเห็นปานฉะนี้เถิด พระเจ้าข้า

พระราชาทรงสดับถ้อยคำของพระมหาสัตว์แล้วก็ทรงรับไว้   
พระมหาสัตว์จึงให้พนักงานเภรี  เที่ยวตีกลองประกาศว่า   

ราชบุรุษทั้งปวงจงพากันขนเอาทรัพย์สมบัติ   
มีเงินทองเป็นต้นไปตามปรารถนาเถิด
แล้วเอาเกวียนหลายร้อยเล่มบรรทุกทรัพย์สมบัติส่งถวายพระราชา  

พระราชาเสด็จออกจากนาคพิภพ  
กลับไปสู่พระนครพาราณสี  ด้วยยศบริวารเป็นอันมาก  
เล่ากันว่านับแต่นั้นมา  พื้นชมพูทวีปจึงเกิดมีเงินมีทองขึ้น

พระบรมศาสดา  ครั้นทรงนำพระธรรมเทศนานี้มาแล้วจึงตรัสว่า

“โปราณกบัณฑิตทั้งหลายละนาคสมบัติแล้ว   
อยู่รักษาอุโบสถศีลด้วยอาการอย่างนี้”

จากนั้นทรงประชุมชาดกว่า

“หมองูในครั้งนั้นได้มาเป็นพระเทวทัตในบัดนี้  
นางนาคกัญญาสุมนาเทวี ได้มาเป็นราหุลมารดา  
พระเจ้าอุคคเสนราชได้มาเป็นพระสารีบุตร   
ส่วนจัมเปยยนาคราชได้มาเป็นเราผู้ตถาคตฉะนี้แล”

kit007

• พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ชาดก
เล่ม ๓ ภาค ๑ - หน้าที่ ๗๖

นอกจาก จัมเปยยนาคราช แล้ว
ยังมีการบำเพ็ญบารมีของพญานาคอีกหลายเรื่อง
คือในการบำเพ็ญศีลบารมี
เมื่อครั้งเป็นสีลวนาคราช  
ในกาลที่เป็น ภูริทัตตนาคราช
ในกาลที่เป็น ฉัททันตนาคราช

kit007

[ภูริทัตตนาคราช หนึ่งในทศชาติชาดก]

ในคัมภีร์รุ่นหลังก็กล่าวถึงพญานาคมากมาย
เช่นใน ตำนานสิงหนวัติ กล่าวว่า

เมื่อเจ้าเมืองสิงหนวัติอพยพคนมาจากทางเหนือ
พญานาคแปลงกายมาช่วยชี้ที่ตั้งเมืองใหม่
และขอให้อยู่ในทศพิธราชธรรม

พอตกกลางคืนก็ขึ้นมาสร้างคูเมือง ๔ ด้าน
เป็น เมืองนาคพันธุ์สิงหนวัติ

ต่อมาเมื่อยกทัพปราบเมืองอื่นได้ และรวมดินแดนเข้าด้วยกัน
จึงเปลี่ยนชื่อเป็น แคว้นโยนกนาคราช

ที่เห็นได้ชัดก็คือ ที่ ปราสาทพนมรุ้ง
จะมีคูเมืองที่เป็นสระน้ำ ๔ ด้าน
รอบปราสาทและมี พญานาค อยู่ด้วย

kit007

[พญานาค ๕ เศียร ณ ปราสาทพนมรุ้ง จ.บุรีรัมย์]

ตามความเชื่อของคนสมัยโบราณ
นาคจะมีความหมายเป็นอย่างอื่นไม่ได้นอกจากน้ำ

เช่น การสร้างศาสนสถานไม่ว่าจะเป็นอุโบสถ
นาคที่ราวบันได จึงมี พญานาค
ซึ่งตามความเชื่อ การสร้างต้องสร้างกลางน้ำ
เพื่อให้ดูเหมือนว่าศาสนสถานนั้นลอยอยู่เหนือน้ำ
แต่ก็ไม่ต้องสร้างจริง ๆ เพียงแต่มีสัญลักษณ์ พญานาค ไว้
เช่นที่ ปราสาทพนมรุ้ง จังหวัดบุรีรัมย์ เป็นต้น

แม้เกี่ยวกับชีวิตมนุษย์ ก็จะมีอยู่ในราศีเกิด
เช่นของคนนักษัตรปีมะโรง ที่มีความหมายถึง
ความยิ่งใหญ่และพลังอำนาจ ที่มี พญานาค เป็นสัญลักษณ์

kit007

คนไทยเรามักจะเห็นสัญลักษณ์ที่เกี่ยวกับนาคได้เสมอ
ในงาน จิตรกรรม ประติมากรรม และหัตถกรรม
นาคเป็นส่วนประกอบที่สำคัญทางสถาปัตยกรรม
โดยเฉพาะตามอาคารวัดต่าง ๆ
หลังคาอาคารที่สร้างขึ้นสำหรับสถาบันพระมหากษัตริย์
และสถาบันศาสนสถาน ตามคตินิยมที่ว่า

นาคยิ่งใหญ่คู่ควรกับสถาบันอันสูงส่ง
เช่น นาคสะดุ้ง ที่ทอดลำตัวยาวตามบันได
นาคลำยอง ที่ทำเป็นป้านลมหลังคาโบสถ์
ที่ต่อเชื่อมกับ นาคสะดุ้ง นาคเบือน นาคจำลอง
และ นาคทันต์คันทวยรูปพญานาค


[นาคสะดุ้ง และนาคลำยอง ของหอพระธรรม หรือหอไตรปิฎก ศิลปะแบบล้านนา
ใน วัดบ้านเด่นสะหลีศรีเมืองแกน จ.เชียงใหม่]